Eksperci o niewydolności serca

Dr hab. Dominik Olejniczak

Fundacja Obywatele Zdrowo Zaangażowani

 

• Jak dużo jest w Polsce ludzi z niewydolnością serca?

Szacuje się, że obecnie ponad 1,2 mln Polaków choruje na niewydolność serca. Co istotne, choroba ta jest przyczyną ok 20 proc. zgonów w Polsce. Te dane pokazują, jak ważny to problem i jak duże znaczenie ma edukacja w tym zakresie.

• Co należałoby zrobić, aby jak największa liczba trafnych rozpoznań niewydolności serca była stawiana na jak najwcześniejszym etapie choroby?

Precyzyjna i wczesna diagnostyka stanowi podstawę do podjęcia właściwej i skutecznej terapii – w każdym przypadku. Kluczowe jest zdiagnozowanie problemu zdrowotnego na wczesnym etapie. Potrzebne są do tego zarówno świadomość pacjentek i pacjentów, jak również wyczulenie personelu medycznego na symptomy, mogące świadczyć o niewydolności serca. Ze strony osób chorych na niewydolność serca niezwykle ważna jest obserwacja własnego organizmu (nawet w młodym wieku, który niekoniecznie musi kojarzyć się z chorowaniem). Wszelkie niepokojące zmiany powinny skutkować wizytą lekarską i dokładnym opisaniem objawów, by ułatwić specjaliście postawienie właściwej diagnozy, poprzedzonej koniecznymi badaniami. Również personel medyczny, wobec danych epidemiologicznych związanych z niewydolnością serca, powinien wzmóc czujność w kwestii występowania tej choroby, nawet u osób młodych.

• Jaka jest świadomość osób chorych i ich rodzin nt. niewydolności serca?

Osoby chore na niewydolność serca, u których już występuje choroba przewlekła, są w większości lepiej wyedukowane, niż osoby chorujące incydentalnie. Występowanie niewydolności serca niejako wymusza na chorych przyswojenie i wdrożenie w praktyce pewnych zachowań, związanych z przebiegiem choroby; dotyczy to np. aktywności fizycznej, jak i konieczności regularnego przyjmowania leków. Zazwyczaj rodzina pacjentki lub pacjenta, szczególnie pozostająca
w tym samym miejscu zamieszkania, często mimowolnie obserwując ich zachowanie
i rozmawiając z nimi, buduje swoją wiedzę o chorobie członka rodziny.

Należy podkreślić, iż każda choroba przewlekła wymaga poszerzania wiedzy przez osoby chore i ich otoczenie w celu usprawnienia procesu leczenia dla osiągania lepszych jego efektów.

• Jak można podnosić poziom kompetencji zdrowotnych pacjentów z niewydolnością serca?

Budowanie kompetencji zdrowotnych jest to proces, który powinien mieć miejsce już
od najmłodszych lat. Odnosząc się do niewydolności serca, ten proces powinien zacząć się już na etapie diagnozowania choroby. Naturalnym jest, iż na pierwszy plan wyłania się tu rola personelu medycznego, opiekującego się chorymi – lekarzy czy pielęgniarek. Te osoby, będące autorytetami medycznymi, powinny zdecydowanie rekomendować pacjentkom i pacjentom właściwe źródła informacji o chorobie, a także – jeśli jest taka możliwość – wyposażyć
w materiały edukacyjne. Wskazana jest także pomoc i regularne kontrolowanie wiedzy chorych, ponieważ informacje zawarte w materiałach edukacyjnych nie zawsze są dla nich zrozumiałe.

• Jak ważna w przebiegu niewydolności serca jest samokontrola ?

Samokontrola pacjentów jest bardzo ważnym elementem procesu terapeutycznego, a także – co niezwykle istotne – wstępem do budowania relacji na linii lekarz-pacjent. Warto zdać sobie sprawę, że im lepiej pacjentki i pacjenci są przygotowani do wizyty np. poprzez prowadzenie dzienniczka pomiaru ciśnienia tętniczego, tym więcej szczegółów dotyczących codziennych objawów i codziennego stanu zdrowia zna lekarz i tym ich skuteczniej lekarz może ich leczyć. Jest to też informacja o sumiennym podejściu do leczenia i szacunku dla pracy zespołu terapeutycznego. Właśnie to leży u podstaw budowania relacji partnerskiej we współpracy z lekarzem i aktywnego włączania się chorych w proces leczenia.

 

 

Agnieszka Wołczenko

Ogólnopolskie Stowarzyszenie Pacjentów „Eco Serce”

 

• Jakie emocje towarzyszą poznaniu diagnozy: niewydolność serca?

Wystąpienie niepokojących objawów, samo podejrzenie choroby, a następnie rozpoczęcie diagnostyki i czas oczekiwania na diagnozę to bardzo trudny czas dla każdej osoby. Występujące objawy często ograniczają możliwości aktywnego udziału w życiu zawodowym i rodzinnym. Gdy zostaje postawiona diagnoza, wiele osób zaczyna patrzeć
na swoje życie przez pryzmat ograniczeń, które zostaną podyktowane chorobą. Szok, niezrozumienie, niepokój, smutek to emocje, które wielu osobom wtedy towarzyszą. Ale negatywne emocje są wstępem do procesu akceptacji choroby, jednak wymaga to czasu i zazwyczaj pomocy specjalisty.

• Jak niewydolność serca wpływa na jakość życia osób chorych?

Występujące objawy istotnie zaburzają codzienne funkcjonowanie chorych. Częste wizyty u specjalistów oraz leczenie farmakologiczne wymagają systematyczności i sumienności – należy pamiętać, kiedy i jakie leki trzeba przyjąć. Poczucie konieczności nagłej zmiany swojego stylu życia może dodatkowo obniżać samopoczucie chorych. Ważne, aby zaplanować zmiany stopniowo, w sposób dostosowany do upodobań pacjenta.

• Jak możemy wesprzeć bliskiego chorującego na niewydolność serca?

Zmiana stylu życia obejmująca stosowanie odpowiedniej diety oraz regularnej aktywności fizycznej jest jednym z fundamentów leczenia chorych z niewydolnością serca. Dokonywanie zmian wspólnie z najbliższymi jest dużo prostsze. Razem łatwiej wytrwać w postanowieniach.

• Czy są jakieś aktywności, których osoby z niewydolnością serca powinny unikać?

Bardzo ważnym elementem w terapii pacjenta z niewydolnością serca jest wysiłek fizyczny. Nie bez powodu pacjentkom i pacjentom zalecana jest rehabilitacja kardiologiczna, a w jej ramach rehabilitacja fizyczna. Co ważne, zakłada ona stopniowe i kontrolowane dawkowanie wysiłku fizycznego, dostosowanego do indywidualnych możliwości chorych. Pacjenci z przewlekłą niewydolnością serca w okresie stabilnym nie mają więc przeciwwskazań do wykonywania wysiłku fizycznego. Zalecany jest taki, który pacjenci oceniają jako umiarkowany. Zgodnie
z opiniami kardiologów, serce „lubi” wysiłek dynamiczny, np. nordic walking, bieganie
i pływanie, a ćwiczenia statyczne i izometryczne wzmacniające mięśnie,
np. podnoszenie ciężarów nie są zalecane.

Wysiłek fizyczny zdecydowanie nie jest wskazany w okresie zaostrzenia choroby, gdy duszność narasta i występuje w spoczynku lub podczas minimalnego wysiłku.

 

 

Psycholog dr n. o zdrowiu Aleksandra Tomaszek
Narodowy Instytut Kardiologii

 

• Jakie są najczęstsze objawy niewydolności serca?

Niewydolność serca jest to stan, w którym serce nie jest zdolne dostarczyć odpowiedniej ilości krwi do narządów naszego organizmu co powoduje zmniejszenie wydolności wysiłkowej. Najczęściej wynika to z uszkodzenia mięśnia serca lub jego zastawek. W trakcie rozwoju niewydolności serca dochodzi do gromadzenia płynów w organizmie, powiększenia jam serca (komór i przedsionków serca) oraz niekorzystnych zmian w układzie hormonalnym. Objawy niewydolności serca z kolei wynikają z niedostatecznej podaży tlenu transportowanego z krwią do narządów całego ciała.

Do najczęściej występujących objawów niewydolności serca zaliczamy pogorszenie tolerancji wysiłku fizycznego. W przebiegu choroby widać, zauważalne przez bliskich i odczuwalne przez chorego, szybsze męczenie się i osłabienie mięśni, pogorszenie kondycji. Czynności, które wcześniej nie sprawiały trudności, takie jak spacery, wchodzenie
po schodach czy prace w ogrodzie, w wyniku niewydolności serca mogą stanowić ogromne wyzwanie. W niewydolności serca pojawia się duszność po większym wysiłku, w kolejnej fazie choroby duszność pojawia się również bez znacznego wysiłku. Duszność spoczynkowa szczególnie odczuwana jest podczas leżenia płasko na plecach – chorzy często nie są w stanie spać bez kilku poduszek lub śpią na siedząco.

• Jak zachęcić bliską osobą, do zbadania stanu swojego serca?.

Jednym z najważniejszych powodów, by zachęcić bliską osobę do zbadania stanu swojego zdrowia jest pragnienie dla niej długiego życia w dobrej kondycji. Trzeba dać jej do zrozumienia, że jest dla nas ważna i chcemy być z nią jak najdłużej. Można zaproponować wspólne wykonanie badań profilaktycznych, zbadanie podstawowych parametrów medycznych w POZ, co ułatwi decyzję o wizycie w przychodni i kontakcie z lekarzem. W warunkach domowych można wspólnie dokonywać pomiarów ciśnienia tętniczego krwi i pomiaru tętna. Zauważenie u bliskiej osoby objawów mogących sugerować niewydolność serca nie powinno zostać zbagatelizowane. Należy w takiej sytuacji udać się z nia do lekarza pierwszego kontaktu, który skieruje ją do dalszej diagnostyki w poradni lub w ośrodku specjalistycznym.

• Gdzie można wykonać badania, które sprawdzą stan naszego serca?

Badania profilaktyczne można wykonać u lekarza pierwszego kontaktu. Podstawą diagnostyki niewydolności serca jest szczegółowy wywiad lekarski oraz osłuchanie przez lekarza serca i płuc. Jeśli w badaniach podstawowych lekarz zauważy nieprawidłowości
w pracy serca lub objawy będą sugerowały podejrzenie niewydolności serca, skieruje pacjenta do dalszej diagnostyki. Wśród badań dodatkowych do najważniejszych należą̨:

1. Badanie elektrokardiograficzne (EKG)
2. Badanie ultrasonograficzne serca (ECHO serca);
3. badanie radiologiczne (RTG) klatki piersiowej;
4. badania laboratoryjne, w tym m.in. oznaczenie parametrów niewydolności z krwi.

• Czy leczenie niewydolności serca jest dla chorych uciążliwe?

Początkowy etap choroby bywa trudny i uciążliwy; bardzo często chorzynie wiedzą, jak poruszać się w nowej rzeczywistości, która wymaga od nich przystosowania się
do zaleceń lekarza. Powinni zadbać o swoje zdrowie oraz częste wizyty lekarskie, naukę samokontroli i obserwacji niepokojących objawów niewydolności serca. Chorzy zazwyczaj nie zdają sobie sprawy, że brak lub nieregularność przyjmowania leków może przyczynić się do pogłębienia niewydolności serca i częstych zaostrzeń choroby. W życiu z chorobą niezwykle ważna jest też odporność na stres i umiejętność radzenia sobie z nim. Bardzo często na początku choroby człowiek oddala się od swoich przyjaciół i bliskich i deklaruje, że nie chce ich pomocy. Chore osoby potrzebują czasu, aby oswoić się z nową, początkowo niezrozumiałą sytuacją, która uniemożliwia im wykonywanie wcześniejszych obowiązków i bycia niezależnym. Pogodzenie się z tymi okolicznościami wymaga czasu i wsparcia ze strony otoczenia. Dlatego ważna jest nie tylko opieka medyczna, ale i psychologiczna, tj. holistyczne (całościowe) podejście do terapii. Personel medyczny, rodzina i przyjaciele tworzą grupę wsparcia dla osób chorych. W skład tej grupy wchodzą również inne pacjentki i inni pacjenci, którzy są lub byli w podobnej sytuacji. Warto włączyć się więc
w rozmowy ze stowarzyszeniami lub grupami pacjentów, ponieważ mogą służyć wsparciem
w chorobie.

• Czy pacjenci z niewydolnością serca są narażeni na występowanie problemów zdrowia psychicznego?

Każda poważna choroba, w tym niewydolność serca, u większości chorych powoduje znaczące pogorszenie stanu psychicznego, emocjonalnego i funkcjonowania społecznego. W terapii osób chorych uczestniczą także ich bliscy, którzy wraz z nimi codziennie odczuwają konsekwencje choroby. Niewydolność serca to nie tylko poważne zaburzenia somatyczne. Wpływa ona również na radykalne pogorszenie psychospołecznego funkcjonowania chorych. Zwykle największy stres związany jest z koniecznością coraz częstszych hospitalizacji w zaostrzeniach choroby.

Najczęściej obserwowane u pacjentów z niewydolnością serca psychologiczne konsekwencje choroby to:

– niestabilność emocjonalna, agresja, depresja

– stany lękowe (rozproszone, niejasne poczucie, niepokój – jako odpowiedź na nieprecyzyjne lub nieznane zagrożenie),

– strach (emocjonalna odpowiedź na zagrożenie i niebezpieczeństwo).

Wystąpić także mogą frustracja, niska samoocena, bezsenność, otępienie, obniżony krytycyzm, chłód uczuciowy, labilność emocjonalna czy nadpobudliwość.

Niezależnie od czynników indywidualnych różnicujących chorych (czas trwania choroby, jej zaawansowanie), do rozpoczęcia współpracy z pacjentem niezbędna jest akceptacja choroby. Jednym z ważniejszych elementów w tym procesie jest rozmowa edukacyjna, rozpoznanie potrzeb osób chorych oraz podniesienie stanu wiedzy ich i ich bliskich związanej ze wszystkimi aspektami niewydolnego serca.

Akceptacja choroby to najtrudniejsze wyzwanie w obliczu zmian, które czekają pacjentów i ich rodziny. Przed akceptacją może pojawić się złość, gniew, targowanie się, zaprzeczanie, depresja. Stan pogodzenia się i akceptacji to początek współpracy na poziomie lekarz-pacjent-rodzina-personel terapeutyczny. Zespół medyczny powinien w tym okresie szczególnie wspierać pacjentki i pacjentów w akceptacji choroby i przejściu przez kolejne etapy godzenia się z nową sytuacją, co pozwoli na późniejsze efektywne działanie terapeutyczne.

 

 

„Jedynym sposobem na odnalezienie spokoju
jest pozwolenie przeszłości na bycie przeszłością”

dr Elisabeth Kübler-Ross